مقدمه
بازرسی شیرآلات صنعتی یکی از مراحل حیاتی در فرآیند کنترل کیفیت پروژه‌های نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاهی است. انتخاب صحیح شیر، اطمینان از کیفیت ساخت، رعایت استانداردهای بین‌المللی و انجام تست‌های فنی دقیق، از الزامات اساسی برای تضمین ایمنی و عملکرد پایدار تجهیزات فرآیندی محسوب می‌شوند.
یک بازرس حرفه‌ای باید علاوه بر شناخت کامل انواع شیرآلات (Gate, Globe, Ball, Check, Butterfly و…)، با الزامات فنی استانداردهایی مانند API، ASME، ISO و DIN آشنا باشد تا بتواند از مطابقت محصول با مشخصات طراحی و قرارداد اطمینان حاصل کند.
در این مقاله به بررسی مهمترین نکات طلایی در بازرسی شیرآلات صنعتی، تست‌های الزامی و استانداردهای مرجع می‌پردازیم که رعایت آن‌ها برای هر بازرس فنی ضروری است.
۱. شناخت دقیق مشخصات فنی و مدارک مرجع پروژه
اولین گام در بازرسی هر نوع شیر صنعتی، بررسی کامل مدارک فنی (Technical Documents) شامل موارد زیر است:
- Data Sheet شیر: شامل فشار طراحی (Design Pressure)، دما، نوع سیال، سایز (Size) و کلاس فشاری (Pressure Class) است.
- Material Specification: استاندارد مواد بدنه، تریم و نشیمنگاه بر اساس API 600، ASTM A216، A351 و غیره.
- Drawings: شامل General Arrangement و Cross Section جهت بررسی ساختار داخلی.
- Inspection and Test Plan (ITP): برنامه رسمی بازرسی شامل مراحل، نقاط کنترل (Hold Points) و مسئولیت‌ها.
بازرس باید مطمئن شود که مشخصات سفارش (Purchase Order) با مدارک تولیدکننده مطابقت کامل دارد. هرگونه مغایرت در جنس، سایز، فشار کاری یا نوع اتصال باید پیش از شروع ساخت اصلاح شود.
۲. کنترل مواد اولیه و گواهی متریال (MTC)
یکی از کلیدی‌ترین مراحل بازرسی، تأیید مواد اولیه قبل از شروع ماشین‌کاری و مونتاژ است. گواهی متریال (Mill Test Certificate) باید بر اساس استاندارد EN 10204 Type 3.1 ارائه شود و شامل ترکیب شیمیایی، خواص مکانیکی و نتایج تست‌های غیرمخرب باشد.
بازرس باید موارد زیر را کنترل کند:
- تطابق شماره ذوب (Heat Number) با مارکینگ قطعه
- بررسی ترکیب شیمیایی با استاندارد پایه (مثلاً ASTM A216 WCB یا A351 CF8M)
- صحت سختی و مقاومت کششی (Tensile Strength)
- تطابق جنس تریم با نوع سیال و دمای کاری
عدم کنترل صحیح مواد اولیه می‌تواند منجر به شکست زودرس شیر در سرویس شود.
۳. بازرسی در حین ساخت (In-Process Inspection)
بازرسی حین ساخت یکی از مراحل حیاتی برای اطمینان از کیفیت فرآیند تولید است. در این مرحله بازرس باید موارد زیر را پایش کند:
- ماشین‌کاری دقیق سطوح آب‌بندی (Seating Surface Machining)
- مونتاژ دقیق اجزا طبق نقشه مونتاژ
- تطابق نوع جوشکاری و روش جوش با WPS و PQR معتبر
- تست‌های غیرمخرب جوش (NDT) شامل RT، PT یا MT بر اساس استاندارد ASME Section IX
- کنترل ابعادی (Dimensional Check) مطابق API 600 یا API 602
هرگونه انحراف در ابعاد، لقی‌ها یا زبری سطح آب‌بندی می‌تواند منجر به نشتی در تست نهایی شود.
۴. تست‌های عملکردی و فشار (Performance & Pressure Tests)
یکی از مهمترین مراحل بازرسی، انجام تست‌های فشار و عملکرد طبق استاندارد API 598 است.
الف) تست هیدرواستاتیک (Hydrostatic Test)
این تست برای ارزیابی مقاومت بدنه و درپوش شیر در برابر فشار طراحی انجام می‌شود.
- فشار تست معمولاً ۱.۵ برابر فشار طراحی (Design Pressure) است.
- هیچ‌گونه نشتی یا تغییر شکل مجاز نیست.
- شیر باید در وضعیت نیمه‌باز تست شود تا تنش به‌صورت یکنواخت توزیع گردد.
ب) تست نشتی آب‌بندی (Seat Leakage Test)
- بر اساس نوع شیر (Gate, Globe, Ball) و کلاس نشتی (API 598 / ISO 5208)، فشار مشخصی اعمال می‌شود.
- برای شیرهای فلز به فلز (Metal Seat) نشتی جزئی مجاز است اما برای شیرهای Soft Seat باید نشتی صفر باشد.
ج) تست عملکردی (Functional Test)
- باز و بسته شدن کامل شیر بدون گیر یا سایش غیرعادی.
- بررسی عملکرد اکچویتور (در شیرهای اتوماتیک).
- بررسی جهت جریان و علامت‌های نصب (Flow Direction).
خرید اینترنتی شیرآلات صنعتی
همیشه یافتن محصولات باکیفیت با قیمت رقابتی و مناسب یک چالش بوده است. در شرکت ریتاپی با انتخاب محصولات گسترده و متنوع، تجربه یک خرید آنلاین برای کاربران اختصاص یافته است.
۵. کنترل‌های نهایی و مارکینگ
در پایان بازرسی، قبل از صدور گواهی تأیید نهایی، بازرس باید بررسی‌های زیر را انجام دهد:
- مارکینگ کامل بدنه بر اساس API 600 یا API 6D شامل سایز، کلاس، جنس، شماره ذوب و سال ساخت.
- بررسی پوشش سطحی (Surface Coating) از نظر ضخامت، چسبندگی و یکنواختی.
- کنترل مستندات نهایی شامل گواهی تست‌ها، لیست قطعات (BOM) و نقشه‌های As-Built.
در صورت تأیید همه مراحل، بازرس مجاز به امضای گواهی بازرسی (Inspection Release Note) خواهد بود.
۶. استانداردهای کلیدی مورد استفاده در بازرسی شیرآلات صنعتی
در جدول زیر به مهمترین استانداردهای مرجع اشاره شده است:
| نوع استاندارد | شماره استاندارد | توضیح کاربرد |
|---|---|---|
| طراحی شیرآلات | API 600 / 602 / 603 / 6D | طراحی، ابعاد و فشار کاری |
| تست فشار و نشتی | API 598 / ISO 5208 | روش انجام تست‌های بدنه و نشیمنگاه |
| مواد و متریال | ASTM A216 / A351 / A105 / B16.34 | الزامات متریال‌های بدنه و قطعات |
| جوشکاری | ASME Section IX / AWS D1.1 | صلاحیت فرآیند و اپراتور جوش |
| پوشش‌ها و رنگ | ISO 12944 / SSPC-SP10 | آماده‌سازی و محافظت در برابر خوردگی |
| مستندسازی و گواهی‌ها | EN 10204 Type 3.1 / 3.2 | تاییدیه‌های متریال و بازرسی نهایی |
۷. نکات طلایی و تجربیات عملی بازرس حرفه‌ای
بازرس حرفه‌ای در پروژه‌های بزرگ شیرآلات معمولاً نکات زیر را همیشه مدنظر دارد:
- هرگز به تست نهایی بسنده نکنید؛ کیفیت واقعی از کنترل مواد اولیه و فرآیند ساخت آغاز می‌شود.
- به شرایط نگهداری شیر تا زمان تحویل دقت کنید؛ آسیب به نشیمنگاه‌ها یا آلودگی داخلی می‌تواند عملکرد شیر را مختل کند.
- مستندسازی دقیق؛ هر تست و کنترل باید در فرم‌های استاندارد ثبت و امضا شود.
- در هنگام تست هیدرواستاتیک از تجهیزات کالیبره استفاده کنید؛ فشارسنج‌های تأیید نشده می‌توانند منبع خطای بزرگ باشند.
- به نوع آب یا سیال تست توجه کنید؛ در پروژه‌های فولاد زنگ‌نزن، استفاده از آب حاوی کلر می‌تواند موجب خوردگی شود.
- کنترل جهت جریان و موقعیت نصب شیر؛ اشتباه در نصب می‌تواند عملکرد سیستم را کاملاً مختل کند.
- بررسی نشانه‌های خوردگی یا نواقص ظاهری قبل از رنگ نهایی؛ پوشش، عیب زیرسطحی را پنهان می‌کند.
۸. اهمیت رعایت استاندارد در تضمین ایمنی و عمر تجهیز
شیرآلات صنعتی جزو تجهیزات حیاتی خطوط فرآیندی هستند و کوچک‌ترین خطا در انتخاب، ساخت یا بازرسی آن‌ها می‌تواند خسارت‌های سنگینی به واحد صنعتی وارد کند. اجرای کامل استانداردهای بین‌المللی و حضور بازرسان مجرب باعث می‌شود:
- از نشتی ناگهانی یا انفجار در خطوط فشار بالا جلوگیری شود.
- هزینه تعمیرات و توقف تولید به شدت کاهش یابد.
- عمر مفید تجهیز افزایش پیدا کند.
- ایمنی نیروی انسانی و محیط زیست حفظ شود.
جمع‌بندی
بازرسی فنی شیرآلات صنعتی یک فرآیند چندمرحله‌ای و دقیق است که نیازمند دانش استانداردها، تجربه میدانی و دقت مستندسازی است.
بازرسان حرفه‌ای با رعایت استانداردهایی مانند API 598، API 600، ASME B16.34 و EN 10204 می‌توانند از کیفیت و عملکرد ایمن شیرآلات اطمینان حاصل کنند.
در نهایت، توجه به جزئیات در هر مرحله از ساخت تا تحویل، کلید موفقیت در پروژه‌های صنعتی و تضمین اعتبار شرکت تولیدکننده یا تأمین‌کننده شیرآلات است.
